Vasiyet Etmenin Önemi ve Kuran'a Göre Mirasın Pay Ediliş Yöntemleri

Merhaba,

Hiç aklımda yokken bu sabah birden kendimi vasiyet konusunun içinde buluverdim. Kuran’ı mealinden kaç kere okuduğumun sayısını bile bilemiyorum ama bu konunun diğer bazı konular gibi hala gerektiği şekilde aklımda yer etmemiş konulardan biri olduğunu fark etmemle yazmaya başlamam bir oldu. Kuran muhatabı olduğum her an bana, bu kitabın aslında bir hayat kitabı olduğunu daha çok kanıtlıyor. Kuran’ın öğüt verdiği şekilde yaşayan insanların sayısı arttıkça toplumda da bir düzelme olacağını anlıyorsunuz. Çünkü ayetlerin bir kısmı kişisel olarak uygulanan kurallardan, bir kısmı ise kişilerin zincirleme şekilde uygulaması gereken kurallardan oluşuyor. Böylece bizi yaratan yaratıcı, bizim için en uygun koşulları bir araya getiriyor ve bu dünyada aslında cennetteymiş gibi huzurlu ve birlik içinde yaşayabilmemize imkan veriyor. Bir bakıma zoru kolaylaştırıyor.

Kuran içerisinde farz olarak verilmediği halde bizlere “Allah şöyle diyor” diye atıp tutan kişilerin bile bu konudan hiç farz şekilde bahsettiğini duymamışsınızdır eminim. Farza farz katıp, farz olanı eksiltip anlatanlarla zaten erdemli kişinin işi olmaz ama toplumsal olarak öne çıkmayan konulara karşı beynimizin bir tarafı resmen köreliyor. Bu konuda onlardan biri aslında. Aşağıdaki ayette gördüğünüz gibi vasiyet konusu farzlardan biri ve bu bir yasa. İsteğe bağlı olan ya da serbest bırakılan bir durum değil. Bu da eğer Allah’a inandığını söyleyen bir kişiysen bu ayetlere muhatapsın ve uygulamak zorundasın demektir.

2:180 - Sizden birine ölüm yaklaştığında, bir mal bırakacaksa anaya babaya, yakınlara, uygun bir biçimde vasiyet etmesi farz kılındı. Bu, erdemliler için bir görevdir.

Kuran’ı okurken dikkat ederseniz her konu kendi başlığı altında toplanmamış ki, kalem yoluyla insana bilmediklerini öğreten Allah, Kuran’da “oku! “diye seslenir insana. Hal böyleyken bir konu hakkında tam anlamıyla bilgi sahibi olmak isterseniz, Kuran’ın bütününe yayılan o konuyla ilgili anlamlı ayetler topluluklarını analiz etmek durumunda kalırsınız. Bu da sizi fiziksel olarak bir davranış şekli değişikliğine iter. Yani önümüze koyulanı okuyup ezberlemek yerine bizleri farklı surelerde yer alan konuları araştırmaya, analiz etmeye, çıkan anlamların peşinden gidip bu anlamları delillendirmeye ve hayata geçirmeye yönlendirir. Bir diğer fonksiyonuyla Kuran iç içe geçmeli, rakamlanmış ve kodlanmış bir kitap olduğunu söyleyerek bu ayetleri matematiksel fonksiyonuna uygun olarak olmaları gerektiği sırada bizlere verir. İki yönlü olan bu kitap sadece düz metin halinde okuduğumuzda hayatımızı anlamlandırırken, diğer taraftan da kendi özelliğinin mucizesine tanık olmak isteyenlere bir ışık sunar.

Aşağıda sizler için mal paylaşımı ve vasiyet konularıyla ilgili Kuran’da geçen ayetleri belli bir mantık sırasına göre düzenleyerek sunmaya çalıştım. Allah izin verirse bu paylaşımın Kuran’a mirasçı olan, hayatını Kuran içerisinden öğrendiklerine göre şekillendiren erdemli kardeşlerime ve bana büyük faydası olacaktır.

Vasiyet yaz veya tanıklar/şahitler huzurunda sözlü vasiyet bırak

2:180 - Sizden birine ölüm yaklaştığında, bir mal bırakacaksa anaya babaya, yakınlara, uygun bir biçimde vasiyet etmesi farz kılındı. Bu, erdemliler için bir görevdir.

5:106 - Gerçeği onaylayanlar, birinize ölüm yaklaşınca, vasiyet anında aranızdan iki adil şahit tanık bulunsun. Yolculuk anında size ölüm gelirse, sizden olmayan iki kişi… Kuşkulanıyorsanız, namazdan sonra tanıkları alıkoyup ALLAH adıyla: "Akraba dahi olsa tanıklığımızı hiçbir değerle değiştirmeyeceğiz, ALLAH'ın tanıklığını gizlemeyeceğiz. Aksi taktirde, günahkarlardan oluruz" diye yemin ettirin.

5:107 - Tanıkların taraflı olduğu anlaşılırsa, önceki tanıkların haksızlığına uğrayan taraftan iki tanık onların yerine geçer ve ALLAH adına şöyle yemin ederler: "Tanıklığımız diğer ikisinin tanıklığından daha doğrudur. Biz sapmayacağız; yoksa zalim oluruz."

5:108 - Bu uygulama, tanıklığı gereği gibi yapmalarını ve yemin ettikten sonra yeminlerinin reddedilmesinden korkmalarını sağlamak içindir. ALLAH'ı sayın ve dinleyin. ALLAH yoldan iyice çıkmış topluluğu doğru yola iletmez.

2:181 - Kim işittikten sonra onu değiştirirse, günahı onu değiştirenleredir. ALLAH İşitendir, Bilendir.

2:182 - Vasiyet edenin yanlışlık veya haksız bir paylaşım yapacağını sezen birisi olaya karışıp durumu düzeltirse günah işlemiş olmaz. ALLAH Bağışlayandır, Rahimdir.

Vasiyeti çocuklarınızın kendi içlerindeki ekonomik durumlarını göz önünde bulundurarak yapınız.

4:9 - Geriye zayıf çocuklar bırakan ve onların durumlarından endişe duyanlar dikkat etsinler! ALLAH'ı düşünsünler ve uygun kararlar versinler.

4:10 - Yetimlerin mallarını haksız yere yiyenler karınlarını ateşle doldurmuş olurlar ve cehennemi boylayacaklar.

4:2 - Yetimlere mallarını verin. Temiz olanı pis olanla değişmeyin. Mallarını kendi mallarınıza katıp yemeyin. Bu büyük bir adaletsizlik olur.

4:33 - Ananın, babanın, akrabaların ve evlenme yoluyla size akraba olanların bıraktıklarından her biriniz için paylar ayırdık. Her birine payını vermelisiniz. Elbette ALLAH her şeye Tanıktır.

4:7 - Ana babanın ve akrabaların bıraktığından erkeklere bir pay vardır. Ana babanın ve akrabaların bıraktığından kadınlara da bir pay vardır. Miras ister az olsun ister çok olsun kadın bir pay almalıdır.

4:8 - Miras bölüşümünde, akrabalar, yetimler ve yoksullar da hazır bulunursa güzel sözler söyleyerek onlara da verin.

Kocası ölüp de dul kalan ve kocası ölmeden önce boşanmış, kocasından nafaka/yardım alan kadınlar hakkında vasiyet

2:240 - Ölüp de geriye eşler bırakan erkekleriniz, eşlerinin evlerinden çıkarılmaksızın bir yıl boyunca geçimlerinin sağlanmasını vasiyet etsinler. Çıkarlarsa, kendileri için uygun olanı yapmalarından siz sorumlu değilsiniz. ALLAH Güçlüdür, Bilgedir.

2:241 -  Boşanmış kadınlar için de uygun bir geçim yardımı yapılmalı. Bu, erdemli kişilerin görevidir.

2:242 -  Düşünesiniz diye ALLAH ayetlerini böyle açıklar.

Vasiyet bırakmamış kişilerin arkada bıraktıkları borçları verildikten sonra, geride bıraktığı yakınlarına yapılan miras dağıtımı hakkında bilgi veriliyor.

4:11 - ALLAH size çocuklarınız hakkında öğütte bulunuyor. Erkek, kadının iki katı pay alır. Mirasçılar sadece kadın olup iki kişiden fazla iseler kalıtın üçte ikisi onlarındır. Çocuk sadece bir kadınsa kalıtın yarısı onundur. Ölen kişi ardında çocuk bırakmışsa, ana ve babasının her birisine altıda bir düşer. Çocuğu yok da kendisine sadece ana ve babası varis oluyorsa bu durumda annesine üçte bir pay düşer. Kardeşi varsa bu durumda annesine altıda bir düşer. Tüm bu paylaşma oranları, ölenin yaptığı vasiyetten ve borçların ödenmesinden sonra gelir. Analarınız, babalarınız ve çocuklarınızdan hangisinin size daha yararlı olduğunu bilemezsiniz. Bu ALLAH'ın yasasıdır. ALLAH Bilendir, Bilgedir.

Dipnot:4:11.Bu ayette, bundan bir sonraki ayette ve 2:180 ayetinden miras dağıtmada önceliğin vasiyette olduğunu görüyoruz. Ayetlere göre önce ölenin vasiyetleri yerine getirilir ve ölenin borçları varsa ödenir. Kuran'ın bu hükmü, miras bırakan kişinin değişik kültürlerde ortaya çıkan durumlara, özel sorunlara, çeşitli ihtiyaçlara göre geride bırakacağı mirası ayarlamasına olanak verir. Örneğin kızı fakir, oğlu zengin olan bir anne veya baba miraslarının daha büyük bir kısmını kızlarına vasiyet etmek isteyebilirler. Geride bırakacağı karısı veya kocası, annesi veya babası hasta ise ve hastalığı sebebiyle maddi güce ihtiyaç duyuyorlarsa, miras bırakan kişi bu esneklikle eşine veya anne-babasına mirasının büyük bir kısmını vasiyet edebilir. Görüldüğü gibi Kuran'ın miras dağıtımında öncelik verdiği vasiyet hükmü değişik şartlara ve değişik kültürlere uyumu mümkün kılan esneklikleri beraberinde getirmiştir. Oysa Kuran ayetlerindeki bu incelikleri anlamayan Hadisçi ve Sünnetçiler kişilerin vasiyet yetkisini iptal ederek, Kuran'ın rahmet olarak verdiği bu esnekliği kaldırmışlardır.

4:12 - Çocukları yoksa, hanımlarınızın bıraktığı mirasın yarısı sizindir. Çocukları var ise, bıraktıklarının dörtte biri sizindir. Bu pay, borçlarının ödenmesinden ve yaptıkları vasiyetteki payların dağıtılmasından sonradır. Çocuklarınız yoksa bıraktığınızın dörtte biri onlarındır. Çocuklarınız varsa, bıraktığınızın sekizde biri onlarındır. Bu pay, borçlarınızın ödenmesinden ve yaptığınız vasiyetteki payların dağıtılmasından sonradır. Miras bırakan erkeğin veya kadının, çocuğu ve eşi olmayıp bir erkek veya bir kız kardeşi var ise bu durumda her birine altıda bir düşer. Bundan fazla iseler, üçte biri paylaşırlar. Bu paylaşım vasiyetteki payların dağıtılmasından ve borçların ödenmesinden sonra uygulanmalıdır ki kimseye zarar verilmesin. Bu, ALLAH'tan bir vasiyettir. ALLAH Bilir, Şefkatlidir.

Dipnot:4:12. Borçlar ve vasiyet halledildikten sonra, mirasçının anne, babası, eşi varsa payları verilir. Kalan, erkeklerle kızlar arasında belirtilen oranlarda paylaştırılır. Burada unutulmaması gereken husus Kuran'ın verdiği oranların, bütüne karşı durumu kadar, birbirlerine karşı durumlarının da önemli olduğudur. Kısacası bu kesirli sayıların bütüne karşı olduğu gibi, birbirlerine karşı da bir manaları vardır. Kişi ölünce anne veya babasından birinin olup olmamasından, ikisinin de vefat etmiş olmasına, eşin hayatta olup olmamasına, kız çocukların, erkek çocukların değişik âdetlerine kadar yüzlerce ayrı şekilde mirasçı tablosu bırakabilir. Kuran eğer kesirli sayıları sırf bütünün oranları olarak verseydi, değişik her tablo için oranlar da değişeceğinden Kuran'ın yüzlerce ayetinin sırf bu konuya ayrılması gerekirdi. Oysa bu kesirlerin birbirlerine karşı bir durumu da belirtildiği de anlaşılırsa, her miras durumu rahatlıkla çözülür. Örneğin ölen bir adamın bir hanımı ve babasının 50 altınlık mirasa mirasçı olduğunu düşünelim. (1/4)+(1/6)=50 altın deriz. Eğer ortak paydaya alırsak miras oranlarını daha rahat görürüz. Ortak paydaya alınca payda önemsizleşir ve miras paya göre dağıtılır. (3/12)+(2/12)=50 sonucu çıkar. Yani eş 30 altını, baba ise 20 altını alır. Yani mirastaki kesirlerin hepsi toplanır, mirasa eşitlenir, böylece herkesin payı rahatça görülür.

Eşsiz ve çocuksuz / bekar kişinin durumu hakkında

4:176 - Sana danışıyorlar. De ki: "ALLAH size eşsiz ve çocuksuz olan kişinin mirası hakkında şu hükmü açıklıyor: Ölen erkeğin çocuğu olmayıp bir kız kardeşi varsa, bıraktığı mirasın yarısı kız kardeşinindir. Fakat, (ölen kişi) çocuğu olmayan kız kardeşse, erkek kız kardeşinin mirasının tamamını alır. Varisler iki kız kardeş ise, bırakılanın üçte ikisi onlarındır. Kardeşler, erkeklerden ve kadınlardan oluşuyorsa, erkeğe kadının iki katı kadar pay verilir." Şaşırmamanız için ALLAH size böylece açıklıyor. ALLAH her şeyi Bilendir.

Kişi hayattayken yapılan mal paylaşımı hakkında

4:19 - Gerçeği onaylayanlar! Kadınların mirasına onların isteklerine aykırı olarak mirasçı olmanız sizin için yasal değil. Kendilerine önceden vermiş bulunduğunuz malları onlardan geri almak için onları sıkıştırmayın. Bir fuhuş işlemeleri hali istisna. Onlarla iyi geçinin. Onlardan hoşlanmıyorsanız, olur ki hoşlanmadığınız bir şeye ALLAH çok hayır koymuştur.

4:20 - Mevcut eşinizi bırakıp bir başka eşle evlenmek istiyorsanız, birincisine büyük miktarda mal vermişseniz bile ondan hiçbir şeyi geri almayın. Sahtekârlık ve iftira ederek ve günah işleyerek mi geri alacaksınız?

4:21 - Bir zamanlar birbirinizin en yakın içli dışlı dostu olmanıza ve sizden sağlam bir söz almalarına rağmen nasıl olur da onu geri alırsınız?

2:229 - Boşama iki defadır. Boşanmış kadınları ya iyilikle barındırmak ya da iyilikle bırakmak gerekir. Onlara vermiş bulunduğunuz şeyleri geri almanız size helal olmaz; eşler ALLAH’ın sınırını gözetememekten korkarlarsa başka.ALLAH’ın sınırlarını gözetememekten korkarsanız, o zaman kadının isteyerek geri verdiği şeylerden dolayı günaha girmezler. Bunlar ALLAH’ın sınırlarıdır; onları çiğnemeyin. ALLAH’ın sınırlarını kimler çiğnerse işte zalimler onlardır.

Boşanmış kadınları evlerinden dışarı çıkartmayın

2:231 - Kadınları boşadığınız zaman, bekleme sürelerini (üç aybaşını) bitirdiler mi onları ya iyilikle yanınızda tutun veya iyilikle bırakın. İntikam almak için onlara zarar verecek şekilde tutmayın. Bunu yapan kendisine zulmetmiş olur.ALLAH’ın ayetlerini hafife almayın. ALLAH’ın size verdiği nimetlerini ve size öğüt vermek için size indirdiği kitabı ve hikmeti düşünün.ALLAH’ı dinleyin ve bilin ki ALLAH her şeyi bilir.

2:233 - Emzirme süresini tamamlamak isteyenler için analar bebeklerini tam iki yıl emzirmeli. Ananın yiyecek ve giyecek ihtiyacını ise çocuğun babası güzel ve uygun bir şekilde karşılamalı. Kimse kapasitesinin üzerinde sorumlu tutulamaz. Ne anne çocuğu yüzünden, ne de babası çocuğu yüzünden zarara sokulmasın. Bunu gerçekleştirmek mirasçısının da görevidir. Ana ve baba danışıp anlaştıktan sonra sütten kesmek isterse, ikisine de bir günah yoktur. Çocuklarınızı sütanneye emzirtmek isterseniz ücretini uygun bir biçimde ödediğiniz sürece size bir sorumluluk yoktur. ALLAH’ı dinleyin, ALLAH yaptıklarınızı görür.

Nişan bozma durumunda hak dağılımı

2:236 - Henüz dokunmadan, yahut mehirlerini biçmeden önce kadınları boşamanızda bir sakınca yok. Bu durumda ödemede bulunun. Zengin, kendi gücü oranında, yoksul da kendi gücü oranında verdikleri zarara uygun bir tazminat vermeli. Bu, güzel davrananların görevidir.

2:237 -  Mehir biçtikten sonra, ancak onlara dokunmadan önce onları boşamışsanız kendilerine söz verdiğiniz mehrin yarısını vermelisiniz. Ancak, kadın hakkından vazgeçerse veya koca mehrin tümünü vermek isterse başka… Vazgeçmeniz daha erdemli bir davranıştır. Aranızdaki dostluğu unutmayın.ALLAH yaptıklarınızı görendir.

Uyarı

4:29 - Gerçeği onaylayanlar! Birbirinizin malını karşılıklı rıza ile yapılan ticaret dışında haksızlık ve hile ile yemeyin;. Birbirinizi öldürmeyin. ALLAH size Rahimdir.

4:30 - Kim düşmanlık ve zulüm ile bunu işlerse onu ateşe göndeririz. Bu, ALLAH'a kolaydır.

4:31 - Büyük yasaklardan kaçınırsanız günahlarınızı örter ve sizi onurlu bir girişle kabul ederiz.

Vasiyete muhatap olan kişiler kimlerdir?

Eş, çocuklar, anne-baba, akrabalar, yakınlar, yetimler, yoksullar. (Kuran’da öncelik sırası verilmemiştir. Duruma göre açıklamalar yapılmıştır.)

Vasiyet etmeden önce kişinin dikkat etmesi gerekenler nelerdir?

Hayattayken yakınlarına vasiyet bırakması gereken kişi bazı ön koşulları gözetmelidir. Eğer bakımında bulunan yetimleri veya evlatlıkları varsa onların mallarını mallarına katamaz ve yetimlere mallarını vermelidir. Eğer arkasında bırakacağı çocukları arasında bir diğerinden daha çok yardıma, bakıma ve korunmaya muhtaç olan çocuğunun sonraki durumundan endişe ediyorsa duruma uygun bir karar vermelidirler. Mirası mirasa uygun kişiler arasında bölüştürmeliler. Miras pay edilirken kadın erkek ayrımı olmadan her ikisine de pay vermeliler. Miras bölüşümünde, akrabalar, yetimler ve yoksullar da hazır bulunursa güzel sözler söyleyerek onlara da mirastan pay vermelidirler.

Vasiyet nasıl bırakılır?

Vasiyet hayatta ve sağlıklıyken yazılı olarak bırakılır, şimdilerde noter onaylı şekilde veya avukatların huzurunda vasiyet bırakılıyor. Ancak bu şekilde vasiyet bırakmayanlar adaletine güvendikleri iki kişiyi şahit tutarak sözlü şekilde de vasiyet bırakabilir. Sağlıklıyken vasiyet bırakmamış kişi uygun bir durumda değilken (evinden uzaktayken), ani bir hastalığa yakalanırsa (yolda vb.) tanıdık tanımadık fark etmez yine iki kişiyi vasiyetine tanık tutar. Eğer tanıklıklarından şüphe ederse, namazdan sonra tanıkları karşısına alarak  "Akraba dahi olsa tanıklığımızı hiçbir değerle değiştirmeyeceğiz, ALLAH'ın tanıklığını gizlemeyeceğiz. Aksi taktirde, günahkarlardan oluruz" diye yemin ettirir. Vasiyetin aktarılması sırasında tanıkların taraflı olduğu anlaşılırsa, önceki tanıkların haksızlığına uğrayan taraftan iki tanık onların yerine geçer ve ALLAH adına şöyle yemin ederler: "Tanıklığımız diğer ikisinin tanıklığından daha doğrudur. Biz sapmayacağız; yoksa zalim oluruz." Bu uygulama, tanıklığı gereği gibi yapmalarını ve yemin ettikten sonra yeminlerinin reddedilmesinden korkmalarını sağlamak içindir. Kim işittikten sonra onu değiştirirse, günahı onu değiştirenleredir. ALLAH İşitendir, bilendir.

Kişinin hayattayken yaptığı vasiyeti dağıtıldıktan, geride kalan borçları ödendikten sonra kalan mal ve paranın dağıtımı nasıl yapılır? Vasiyet bırakmamış kişilerin arkada bıraktıkları borçları verildikten sonra, geride bıraktığı yakınlarına yapılan miras dağıtımının şekli nedir?

Aile sahibi kişinin Karı-Koca, Kadın-Erkek veya Anne - Baba arasından herhangi birinin vefat etmesi üzerine yapılan dağıtımı / Eşsiz ve çocuksuz olan kişilerin miras paylaşımı hakkında bilgi.

• Erkek evlat kız evladın iki katı pay alır.
• Sadece kız evlatları varsa kalan mirasın yarısı onundur.
• Sadece kız evlatları varsa ve kız evlatlar iki kişiden fazlaysa kalan mirasın ⅔’ü onlarındır.
• Ardında hiç evlat bırakmamışsa ölen kişinin kendi anne-babasının her birine ⅙ pay düşer.
• Ardında hiç evlat bırakmamışsa ve arkasında anne-babası dışında kendisine varis olacak hiç bir yakını yoksa bu durumda annesine ⅓ pay düşer.
• Ardında hiç evlat bırakmamışsa ve arkasında sadece kendi anne babası ve kardeşi varis olarak kalıyorsa bu durumda annesine ⅙ pay düşer.
• Kadın eğer bir eş ise ve çocukları yoksa mirasın yarısı kocasınındır.
• Kadının çocukları varsa bıraktıklarının ¼ ü kocasınındır.
• Karı kocanın hiç çocuğu yoksa mirasın ¼ ü karısınındır.
• Karı kocanın ortak çocukları varsa mirasın ⅛ i kadınındır.
• Miras bırakan erkeğin veya kadının, çocuğu ve eşi olmayıp bir erkek veya bir kız kardeşi var ise bu durumda her birine ⅙  pay düşer. Bundan fazla iseler, ⅓ ü paylaşırlar.
• Eşsiz ve çocuksuz olan kişi eğer erkek ise çocuğu da yoksa ve bir kız kardeşi varsa, bıraktığı mirasın yarısı kız kardeşinindir.
• Ölen kişi çocuğu olmayan bir kız kardeşse, erkek kız kardeşinin mirasının tamamını alır.
• Eşsiz ve çocuksuz olan kişinin varisi iki kız kardeş ise,bırakılanın ⅔ ü onlarındır.
• Eşsiz ve çocuksuz olan kişinin varisleri erkek ve kadın kardeşlerden oluşuyorsa, erkeğe kadının iki katı pay verilir.

Bizlere doğru yolu öğreterek merhamet eden bilge Allah’a, verdiği sayısız nimetler için teşekkür ederek bu yazımı bitiriyorum.

Devam eden yazılarda görüşmek dileğiyle, hoşçakalın.